اطلاعات نوشت: بازار غیررسمی ارز ایران که حداقل در دو دهه گذشته رفتار سینوسی شدیدی در مواجهه با تحولات سیاسی از خود نشان داده و بارها فنر قیمت ها آزاد شده است، در جریان تحولات جنگ تحمیلی اخیر، رفتار واقع بینانه‌ای داشت که ناظران آن را نوعی تاب آوری ارزی ارزیابی می کنند.

از ۲۳ خردادماه فصل جدیدی در کتاب تاریخ ایران گشوده شد؛ جنگی ظالمانه و برخلاف همه قواعد و حقوق بین الملل از سوی رژیم صهیونیستی به ملت ایران تحمیل شد؛ جنگی که با ترور فرماندهان نظامی و دانشمندان هسته ای و هدف قرار دادن مراکز هسته‌ای و نظامی و غیرنظامی و مردم کوچه و بازار آغاز و با دخالت آمریکا در این جنگ تحمیلی تشدید شد.

این جنگ ۱۲ روزه که شدیدترین رفتار نظامی و سیاسی در سطح بین الملل در رویارویی و تنش بین کشورها به شمار می  رود، واکنش مورد انتظار و یا پیش  بینی  هایی که در ماه های گذشته درباره تبعات آن در اقتصاد و به ویژه بازار ارز صورت می گرفت را به دنبال نداشت.

این واکنش منطقی بازار به بالاترین اتفاقی که می توانست در فضای سیاسی کشور رخ دهد، در شرایطی رقم خورد که در روزهای پایانی سال گذشته که زمزمه  هایی مبنی بر حمله نظامی آمریکا به خاک ایران به گوش می رسید، قیمت دلار و ارزهای عمده در بازار را به دلیل آثار روانی و تورم انتظاری ناشی از آن به بیش از صدهزار تومان هم رسانده بود.

با این وجود در جنگ اخیر، همه فعالان اقتصادی مشاهده کردند که نرخ ارز ۱۲ درصد تحت تاثیر شرایط پیش آمده رشد کرد و به محدوده ۹۴ هزار تومان در هر دلار رسید اما با پایان گرفتن جنگ و ترک مخاصمه بازار به سرعت ریزشی شد و به کف کانال ۸۰ هزار تومانی بازگشت.

این رفت و برگشت نرخ ارز در حالی ظرف ۱۲ روز رخ داد که نظام ارزی کشور درقالب بانک مرکزی پا به پای سایر بخش های اقتصادی کشور فعال بود تا علاوه بر تامین نیازهای ارزی کشور، شرایط را مدیریت کنند چرا که در روزهای نخست کسی نمی دانست این جنگ تحمیلی چند روز و حتی چند ماه به طول می کشد و آیا هم چون دوران دفاع مقدس بازهم کشورهای غربی این بار پشت سر رژیم جعلی اسرائیل چگونه انواع بمب ها و سلاح های خود را علیه مردم ایران به کار خواهند گرفت.

اکنون با گذشت بیش از ۱۰ روز از آتش  بس، بهتر می توان به تحلیل شرایط بازار، اقدامات انجام شده و آینده بازار ارز پرداخت.

تحلیل تاب آوری

به دنبال آغاز جنگ و محول کردن بخشی از وظایف دولت به کمیته های تشکیل شده با هدف تسریع در تصمیم گیری و اجرا، تامین به موقع ارز در دستور کار قرار گرفت و اجرای سریع آن از سوی بانک مرکزی مانع از آن شد که تقاضاها به سمت بازار غیررسمی ارز که عمق چندانی ندارد، حرکت کند و سبب تلاطم قیمتی در بازار شود.

از آنجا که در بحبوحه جنگ، تامین کالاهای اساسی و دارو نیاز مبرم کشور بود، تامین و تخصیص ارز مورد نیاز آنها که ارز ترجیحی ۲۸۵۰۰ تومانی دریافت می کنند، در اولویت قرار گرفت به طوری که به گفته محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی در مدت ۱۱ روز ۲ میلیارد دلار تخصیص جدید صورت گرفت که شامل یک میلیارد دلار به کالاهای اساسی، ۲۰۰ میلیون دلار بابت ذخایر استراتژیک کشور، ۶۰۰ میلیون دلار به صنایع پایه و ۲۰۰ میلیون دلار به دارو بود.

استفاده از ابزارهای مدیریتی در تسهیل ترخیص کالاهای وارد شده به گمرک نیز دو مزیت داشت؛ نخست اینکه نیاز واحدهای تولیدی و بازار به سرعت تامین شد و فشار تقاضا بر بازارها از جمله ارز وارد نشد و دوم اینکه این کار همچون یک پدافند غیرعامل در جنگ عمل کرد و کالاهای تجمیع شده در بنادر و گمرکات را به اقصی نقاط کشور رساند.

نکته دیگر ، فعال بودن مرکز مبادله در روزهای جنگ بود؛ در این مدت اگرچه اغلب بازارها تعطیل یا نیمه تعطیل بودند اما بازار ارز تجاری برای مدیریت منابع ارزی کشور باز بود و تامین مناسب و به موقع ارز مورد نیاز کشور توسط بانک مرکزی موجب شد که تقاضاها به سمت بازار غیررسمی حرکت نکند و از افزایش نرخ ارز غیررسمی جلوگیری کرد.

نتیجه حرکت های اصلاحی

همان گونه که گفته شد، بازار ارز ایران همواره تحت تاثیر تحولات سیاسی قرار داشته اما نمی توان منکر آن شد که برخی مشکلات و ناترازی های اقتصادی عوامل بنیادین بخشی از نوسان ها در بازار ارز به شمار می روند.

یکی از این عوامل رشد نقدینگی است که بانک مرکزی در سال های اخیر کنترل آن را از طریق ابزارهای موجود از جمله کنترل ترازنامه های بانک ها در دستور کار قرار داده است. یا اینکه تقویت ذخایر ارزی و پشتوانه پول ملی از دیگر گزاره های موثر بر نرخ ارز است که در دو سال اخیر هم از طریق تقویت ذخایر ارزی و هم افزایش واردات شمش طلا پیگیری شده ؛ به طوری که در سال گذشته طبق آمارهای رسمی ۱۰۰ تن طلا به ارزش بیش از ۸ میلیارد دلار وارد کشور شد.

چنین اقداماتی این امکان را می دهد که در برابر ریسک های وارده به اقتصاد، بهتر بتوان کشور را مدیریت کرد؛ به عبارت دیگر فشاری از ناحیه رشد نقدینگی به بازار وارد نشد که بتواند نرخ ارز را متلاطم نگه دارد و یا سبب جهش ارزی شود.

کوچ گذاری نقدینگی به بازار ارز

اگرچه در هفته دوم تیرماه بازار ارز بار دیگر با افزایش نرخ ها روبرو شد و در مقابل بازار سهام شیب تند نزولی را طی کرد اما به نظر می رسد که این رفتار الاکلنگی در بازارهای مالی امری گذراست و با توجه به شرایط اقتصادی کشور، بازارها به زودی به سمت تعادل حرکت خواهند کرد.

به باور ناظران بازارهای مالی، با توجه به اینکه نرخ تورم در کشور در محدوده ۳۴ درصد قرار دارد و نرخ رشد نقدینگی که در یک سال گذشته حدود ۲۵ درصد بوده است، میدان مانور زیادی برای نرخ گذاری های جدید ارزی وجود ندارد و فشار تقاضا به حدی نیست که بتواند نرخ ها را بالا نگه دارد؛ همچنان که به موازات کاهش ارزش سهام در بازار سرمایه، نرخ دلار در بازار غیررسمی به سمت ارقام ۹۴ هزار تومان متمایل شد اما در اواخر هفته باز هم به محدوده ۹۱ هزار تومان برگشت و اکنون به زیر ۹۰ هزار تومان رسیده است.

بنابراین تا زمانی که نقدینگی با شتاب کمی رشد کند و شاخص‌های اقتصاد کلان کشور از ثبات برخوردار باشند، افزایش نرخ ارز با یک شیب کند اتفاق می‌افتد و رشد های هیجانی به سرعت تعدیل می شوند.

ولید هلالات ، کارشناس بازار سرمایه دراین باره به ایرنا می گوید: در روزهای اخیر که به واسطه تحولاتی که در بُعد نظامی کشور صورت گرفت ، شاهد افزایشی نسبی در نرخ ارز بودیم اما این انتظارات تا حدی در حال تعدیل شدن است و می‌بینیم که نقدینگیِ قابل توجه یا پول‌های هوشمند به سمت خرید ارز حرکت نکردند.

وی می افزاید: در مقابل نقدینگی جدید و قابل ملاحظه به سمت ابزارهایی چون صندوق‌های با درآمد ثابت رفتند و این صندوق‌ها در بازارهای مالی، بیشتر در کانون توجه و پناهگاه بهتری برای نقدینگی بودند و توانستند میزان بیشتری منابع نسبت به صندوق های مبتنی بر طلا که پایه ارز دارند، جذب کنند.

هلالات خاطرنشان می کند: این رفتار تا حدی نشان می‌دهد که اگر که فضای فعلی را که قابلیت امتداد و ادامه دارد در نظر بگیریم، پیش‌بینی می‌کنیم در این صورت نرخ ارز تعدیل شود چون نقدینگی با شتاب و شیب بسیار کمی رشد می‌کند.

این کارشناس بازار سرمایه تصریح می  کند: نقدینگی آن چنانی که بتواند نرخ ارز را بالا ببرد وجود ندارد. به عبارت دیگر، نرخ ارز معادل نرخ تورم و به مرور زمان و طی یک حرکت لاک‌پشتی افزایش خواهد داشت.

وی تأکید می کند: درنهایت به نظر می  رسد هر جهش قابل توجه نرخ ارز معمولا به سرعت تعدیل می‌شود؛ این تجربه باعث شده که سرمایه‌ها معمولا در هیجانات سعی کنند که به سمت ابزارهای کم‌ریسک مثل صندوق‌های با درآمد ثابت حرکت کنند تا فضا روشن‌تر شده و سپس تصمیم بهتری بگیرند.