رویترز، چین چند روز پیش اجلاس سازمان همکاری شانگهای “SCO” را با مشارکت رهبرانی از حدود 20 کشور در سراسر جهان برگزار کرد و به مدت دو روز ادامه یافت و با رژه نظامی بزرگی در پایتخت پکن به مناسبت هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم به پایان رسید.

از برجسته ترین رهبرانی که حضور داشتند می توان به ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، نارندرا مودی نخست وزیر هند، کیم جونگ اون رهبر کره شمالی، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، مسعود پزکشیان رئیس جمهور ایران، مصطفی مدبولی نخست وزیر مصر، هون مانیت نخست وزیر کامبوج، انور ابراهیم نخست وزیر مالزی، با مشارکت آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد و کائو کیم هورن دبیرکل اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه آن) و سایر رهبران جهان اشاره کرد.

مهمترین اجلاس

به گفته پلتفرم «دیپلمات مدرن» اجلاس سازمان همکاری شانگهای در سال 2025 در چین مهمترین اجلاس از زمان تاسیس سازمان در سال 2001 محسوب می شود، زیرا در بحبوحه بحران های بین المللی درهم تنیده ای برگزار شد که به طور مستقیم بر اعضای آن تاثیر گذاشت، از رویارویی تجاری بین ایالات متحده و چین و هند گرفته تا جنگ روسیه علیه اوکراین، پرونده هسته ای ایران و تجاوز نظامی اسرائیل و آمریکا به تهران، تا جنگ اسرائیل علیه غزه و مسئله تایوان، علاوه بر سایر مسائل فوری بین المللی.

شی جین پینگ رئیس جمهور چین در سخنرانی افتتاحیه خود گفت: «سازمان همکاری شانگهای نمونه ای از روابط بین المللی جدید است، ما باید از چندجانبه گرایی قطبی متوازن، جهانی شدن اقتصادی فراگیر و تقویت نظام حکمرانی جهانی عادلانه تر و منصفانه تر دفاع کنیم.»

رئیس جمهور چین در حمله ای ضمنی به کارزار تعرفه های گمرکی جهانی که توسط دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا به راه انداخته شده است، در سخنرانی افتتاحیه خود به همتایان خود گفت: «سایه های ذهنیت جنگ سرد و قلدری با افزایش چالش های جدید از بین نرفته است.»

شی گفت: «جهان وارد مرحله جدیدی از ناآرامی ها شده است و حکمرانی جهانی در یک دوراهی جدید قرار دارد»، و خواستار تلاش های مشترک برای ایجاد یک چارچوب حکمرانی بین المللی عادلانه تر و متعادل تر شد.

اجلاس سازمان همکاری شانگهای 2025 نمایشی بزرگ از همبستگی بین کشورهای جنوب جهانی در مواجهه با سلطه آمریکا و غرب است.

اجلاس 2025 نمایشی بزرگ از همبستگی بین کشورهای جنوب جهانی در مواجهه با سلطه آمریکا و غرب است و شی از رهبران این سازمان خواست تا نقش بزرگتری در حفاظت از صلح و ثبات منطقه ای و بین المللی ایفا کنند و تاکید کرد که کشورش «یک قدرت جهانی باثبات» است که در کنار جهان در حال توسعه خواهد ایستاد.

رئیس جمهور چین از کشورهای عضو خواست تا در پتانسیل بازار عظیم خود سرمایه گذاری کنند و از بلندپروازی های خود برای ایجاد یک نظام امنیتی و اقتصادی جهانی جدید که چالشی مستقیم برای ایالات متحده باشد، پرده برداشت.

این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که پکن تلاش می‌کند جایگاه خود را به عنوان رهبر اصلی جهان در حال توسعه تثبیت کند، زیرا «اجلاس تیانجین» به عنوان فرصتی برای تقویت همبستگی با کشورهای جنوب جهانی تلقی می‌شود، در عین حال، جامعه بین‌المللی – به ویژه کشورهای جنوب – امیدهای زیادی به سازمان همکاری شانگهای دارد تا نقش محوری در تقویت امنیت جهانی و حکمرانی اقتصادی در مواجهه با سیاست‌ها و دیکته‌های مسلط آمریکا ایفا کند.

آب شدن یخ بین هند و چین

این اجلاس شاهد ملاقات نارندرا مودی، نخست وزیر هند و شی جین پینگ، رئیس جمهور چین بود که اولین اجلاس آنها در خاک چین از 7 سال پیش بود، زیرا آنها دیدگاه شریک بودن و نه رقیب بودن را به اشتراک گذاشتند.

رهبران دو کشور پرجمعیت جهان که حدود 2.8 میلیارد نفر را تشکیل می‌دهند، متعهد شدند که همکاری‌ها را تشدید کرده و برای حل مناقشه مرزی طولانی‌مدت خود تلاش کنند.

این همگرایی در حالی صورت می‌گیرد که این دو کشور با فشارهای ناشی از تعرفه‌های گمرکی سنگین آمریکا مواجه هستند. شبکه «سی ان بی سی» (CNBC) آمریکا به نقل از وندی کاتلر، معاون ارشد مؤسسه سیاستگذاری انجمن آسیا گفت: «مودی و شی از تمام کلمات دیپلماتیک موجود برای اشاره به تعهد جدیدی استفاده کردند که تا حدی ناشی از تعرفه‌های گمرکی سنگینی است که ترامپ بر هر دو آنها تحمیل کرده است.»

این اجلاس شاهد دیدار شی، مودی و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه بود که در حالی که دست‌های یکدیگر را گرفته بودند و می‌خندیدند، در حالی که ایالات متحده، هند و چین را به دامن زدن به جنگ مسکو علیه اوکراین متهم کرد.

کشورهای جنوب امیدهای زیادی به سازمان همکاری شانگهای دارند تا نقش محوری در تقویت امنیت جهانی و حکمرانی اقتصادی در مواجهه با سیاست‌ها و دیکته‌های مسلط آمریکا ایفا کند.

مهمترین نتایج اجلاس

به گفته وزارت خارجه چین، این اجلاس با تعدادی از نتایج و توافقات بین کشورهای عضو به پایان رسید که مهمترین آنها عبارتند از:

استراتژی ده ساله: تدوین یک برنامه جامع برای توسعه سازمان همکاری شانگهای برای ده سال آینده، به منظور تحکیم همکاری، منافع متقابل و ایجاد یک جهان چند قطبی.

نظام تجاری: اعلام موضعی حمایت کننده از نظام تجاری چندجانبه به رهبری سازمان تجارت جهانی و دعوت به لغو اقدامات یکجانبه که قوانین آن را نقض می کند.

بانک توسعه: اتخاذ تصمیم سیاسی برای تأسیس یک بانک توسعه وابسته به سازمان به منظور تقویت زیرساخت ها و توسعه اقتصادی و اجتماعی در منطقه اوراسیا.

پلتفرم‌های همکاری: راه اندازی 6 پلتفرم همکاری عملی در زمینه‌های انرژی، صنعت سبز، اقتصاد دیجیتال، مراکز نوآوری علمی، آموزش عالی و آموزش فنی و حرفه‌ای.

طرح‌های توسعه: تصویب 6 طرح اقدام برای توسعه با کیفیت بالا که شامل انرژی پایدار، صنعت سبز، اقتصاد دیجیتال، هوش مصنوعی، نوآوری علمی و همکاری اقتصادی و تجاری است.

اهداف سازمان

به گزارش سایت رسمی سازمان، اهداف اصلی سازمان همکاری شانگهای عبارتند از: تقویت اعتماد متقابل و روابط حسن همجواری بین کشورهای عضو، توسعه همکاری موثر در زمینه‌های سیاست، تجارت، اقتصاد، علوم و فناوری و فرهنگ، علاوه بر آموزش، انرژی، حمل و نقل، گردشگری، حفاظت از محیط زیست و سایر بخش‌های حیاتی.

این سازمان در تلاش است تا تلاش‌های مشترکی را برای حفظ صلح، امنیت و ثبات در منطقه انجام دهد و برای ایجاد یک نظام سیاسی و اقتصادی بین‌المللی جدید مبتنی بر دموکراسی، عدالت و عقلانیت تلاش کند.

تاریخچه سازمان

تاسیس سازمان همکاری شانگهای در 15 ژوئن 2001 در شهر شانگهای چین توسط قزاقستان، چین، قرقیزستان، فدراسیون روسیه، تاجیکستان و ازبکستان اعلام شد.

پیش از این، همه این کشورها – به استثنای ازبکستان – عضو گروه شانگهای پنج بودند، که یک انجمن سیاسی بود که بر اساس دو توافقنامه برجسته ایجاد شد:

توافقنامه ایجاد اعتماد در زمینه نظامی در مرزها (شانگهای، 1996).

توافقنامه کاهش متقابل نیروهای مسلح در مناطق مرزی (مسکو، 1997).

این دو توافقنامه به تقویت اعتماد متقابل در زمینه نظامی و تحکیم مشارکت واقعی بین کشورهای منطقه کمک کرد و با پیوستن ازبکستان در سال 2001، نام این گروه به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر یافت.

این سازمان در ابتدا بر مقابله با چالش‌های امنیتی مشترک در آسیای مرکزی، به ویژه تروریسم و ​​مبارزه با جنبش‌های جدایی‌طلبانه و افراط‌گرایی تمرکز داشت.

در ژوئن 2002، منشور سازمان همکاری شانگهای در اجلاس سران کشورهای عضو در سن پترزبورگ به امضا رسید و در 19 سپتامبر 2003 اجرایی شد و به سند تأسیسی تبدیل شد که اهداف، اصول، ساختارها و زمینه های فعالیت سازمان را تعیین می کند.

وظایف سازمان متعاقباً گسترش یافت، به طوری که در سال 2006 برنامه هایی را برای مبارزه با قاچاق بین المللی مواد مخدر به عنوان منبع تأمین مالی تروریسم اعلام کرد و در سال 2008 به طور فعال در تلاش ها برای عادی سازی اوضاع در افغانستان شرکت کرد.

سازمان همکاری های اقتصادی خود را تقویت کرد، زیرا روسای کشورهای عضو در سپتامبر 2003 برنامه همکاری تجاری و اقتصادی چندجانبه را برای مدت 20 سال امضا کردند که هدف آن ایجاد منطقه تجارت آزاد بین کشورهای عضو، با تلاش برای ایجاد یک محیط سرمایه گذاری و تجاری مطلوب تر در کوتاه مدت بود.

سازمان شاهد گسترش مهمی در عضویت خود بود، به طوری که در سال 2017 – در طول اجلاس آستانه – هند و پاکستان عضویت کامل را به دست آوردند و در سال 2023 – در طول اجلاس دهلی نو – ایران به عنوان یک عضو کامل به آن پیوست.

کشورهای عضو

بر اساس داده های وب سایت رسمی سازمان، عضویت در سازمان به 3 نوع تقسیم می شود:

عضویت کامل: در حال حاضر سازمان همکاری شانگهای شامل 9 کشور عضو با عضویت کامل است که عبارتند از: چین، روسیه، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان.

وضعیت ناظر: 3 کشور از این وضعیت برخوردارند که عبارتند از: افغانستان، بلاروس و مغولستان.

وضعیت شریک گفتگو: 14 کشور وضعیت شریک گفتگو را به دست آورده اند که عبارتند از: آذربایجان، ارمنستان، بحرین، کامبوج، مصر، کویت، مالدیو، میانمار، نپال، قطر، عربستان سعودی، سریلانکا، ترکیه و امارات متحده عربی.

اهمیت اقتصادی

سازمان همکاری شانگهای امروز بزرگترین سازمان منطقه ای از نظر وسعت جغرافیایی و جمعیت است و از بازار گسترده، منابع متنوع و پتانسیل رشد امیدوارکننده برخوردار است.

قلمرو کشورهای عضو  سازمان همکاری شانگهای در مجموع حدود 27 درصد از مساحت خشکی جهان و بیش از 60 درصد از مساحت اوراسیا را تشکیل می دهد.

بر اساس پلتفرم «د دپلماتیک اینسایت»، مجموع جمعیت کشورهای سازمان از 42.8 درصد از جمعیت جهان فراتر می رود، یعنی 3.4 میلیارد نفر از 8 میلیارد نفر در جهان.

کشورهای سازمان 23.6 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و 33.8 درصد از آن را بر اساس برابری قدرت خرید تولید می کنند.

چین و هند – به ویژه – رتبه های دوم و هفتم جهان را از نظر تولید ناخالص داخلی اسمی (به ترتیب 18.75 تریلیون دلار و 3.91 تریلیون دلار) و رتبه های اول و سوم را از نظر تولید ناخالص داخلی تعدیل شده بر اساس قدرت خرید (به ترتیب 38.15 تریلیون دلار و 16.19 تریلیون دلار) به خود اختصاص داده اند.

کشورهای سازمان همکاری شانگهای نرخ رشد اقتصادی بالایی را با میانگین 5.4 درصد در سال 2024 در مقایسه با میانگین جهانی 3.3 درصد، محقق می کنند.

در عین حال، این سازمان شامل اقتصادهایی با اندازه های متفاوت، با مزایای رقابتی متفاوت در کالاها و سطوح باز بودن بازار متفاوت است و مبادلات تجاری عدم تعادلی را به نفع بزرگترین اقتصادها، به ویژه چین، روسیه و هند نشان می دهد.

تجارت درون منطقه ای بین کشورهای سازمان همکاری شانگهای تا سال 2024 به 725 میلیارد دلار افزایش یافته است و این به دلیل تغییر جهت تجارت روسیه از غرب به شرق است.

حجم تجارت بین کشورهای سازمان

بر اساس پلتفرم  د دپلماتیک اینسایت ، حجم تجارت درون منطقه ای در داخل سازمان همکاری شانگهای در سال های اخیر شاهد رشد قابل توجهی بوده است:

به عنوان مثال، کل صادرات درون سازمانی در سال ۲۰۲۱ به ۴۶۳ میلیارد دلار رسید که معادل ۱۰.۴ درصد از کل صادرات سازمان است و تا سال ۲۰۲۴ به ۷۲۵ میلیارد دلار افزایش یافت که معادل ۱۵.۳ درصد است. رشد اخیر تجارت درون سازمانی به طور عمده به تغییر مسیر تجارت روسیه از غرب به شرق، به ویژه چین و هند، نسبت داده می‌شود.

از سال ۲۰۲۱، صادرات روسیه به چین ۱.۷ برابر افزایش یافته و از ۷۸ میلیارد دلار به ۱۲۹ میلیارد دلار رسیده است، در حالی که صادرات چین به روسیه نیز ۱.۷ برابر افزایش یافته و از ۶۸ میلیارد دلار به ۱۱۶ میلیارد دلار رسیده است.

همچنین، صادرات روسیه به هند ۷.۴ برابر افزایش یافته و از ۸.۷ میلیارد دلار به ۶۴.۲ میلیارد دلار رسیده است، در حالی که صادرات هند به روسیه از ۳.۳ میلیارد دلار به ۴.۹ میلیارد دلار افزایش یافته است.

در نتیجه، سهم کشورهای سازمان همکاری شانگهای از کل صادرات روسیه از ۲۰.۷ درصد در سال ۲۰۲۱ به ۵۹.۶ درصد در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است. همچنین، سهم چین از صادرات به کشورهای سازمان از ۶.۸ درصد در سال ۲۰۲۱ به ۹.۴ درصد در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است.

سایر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای نیز سهم بالایی از صادرات خود را در داخل سازمان ثبت می‌کنند: بلاروس  ۵۸.۱% ، تاجیکستان  ۵۲.۳% ، قرقیزستان  ۵۰.۱% ، قزاقستان  ۳۷.۱% ، ازبکستان  ۳۳.۴%  و ایران  ۳۳%.

در مقابل، هند و پاکستان وابستگی کمتری به بازارهای سازمان دارند و به ترتیب ۵.۳% و ۸.۸% از صادرات خود را به کشورهای سازمان هدایت می‌کنند.

در مجموع تجارت درون سازمانی بین کشورهای سازمان همکاری شانگهای، سهم چین ۳۳۶.۱ میلیارد دلار (۴۶.۲%)، روسیه ۲۵۸.۷ میلیارد دلار (۳۵.۷%)، ایران ۳۴.۵ میلیارد دلار (۴.۸%)، قزاقستان ۳۰.۳ میلیارد دلار (۴.۲%)، بلاروس ۲۸.۶ میلیارد دلار (۳.۹%)، هند ۲۳.۴ میلیارد دلار (۳.۲%)، ازبکستان ۹ میلیارد دلار (۱.۲%)، پاکستان ۲.۸ میلیارد دلار (۰.۴%)، قرقیزستان ۱.۹ میلیارد دلار (۰.۳%) و تاجیکستان ۱ میلیارد دلار (۰.۱%) است.

چشم انداز آینده

خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از درک گروسمن، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، گفت: «حتی اگر دامنه و تأثیر اجلاس سازمان همکاری شانگهای در نهایت محدود باشد، یک چیز واضح است: چین در حال صعود دیپلماتیک است و ایالات متحده در حال تخریب خود است».

شاید این گفته بیش از هر چیز دیگری واقعیت را خلاصه کند، زیرا یکی از اهداف اصلی سازمان همکاری شانگهای، مبارزه با سلطه آمریکا بر اقتصاد و امنیت جهانی است.

این سازمان هر روز اعضای جدیدی را از کشورهایی جذب می‌کند که از سلطه امپریالیستی غرب بر سرنوشت خود رنج می‌برند. به گفته رئیس‌جمهور چین سازمان همکاری شانگهای نماینده‌ای از روابط بین‌الملل جدید است که به دنبال دفاع از «چندجانبه‌گرایی متوازن، جهانی‌سازی اقتصادی فراگیر و ترویج یک نظام حکمرانی جهانی عادلانه‌تر و منصفانه‌تر» است.

برای دستیابی به این اهداف، سازمان در تلاش است تا:

ایجاد یک سیستم مالی مستقل جدید

به گزارش رویترز این اجلاس ایجاد یک بانک توسعه برای سازمان شانگهای را تصویب کرد و پکن امسال کمک های رایگان به ارزش 2 میلیارد یوان (280 میلیون دلار) به کشورهای عضو ارائه خواهد کرد، علاوه بر 10 میلیارد یوان دیگر وام به اتحادیه بانک های  سازمان همکاری شانگهای.

طبق گزارش دیگری از رویترز رهبران این سازمان تسویه تجارت بین کشورهای خود را با استفاده از یوان چین و ارزهای محلی تشویق می کنند و همچنین امکان گسترش مفهوم «الکترو-یوان» در تجارت انرژی (برق و انرژی های تجدیدپذیر) وجود دارد که می تواند از سلطه دلار آمریکا در تجارت جهانی بکاهد.

تقویت همکاری در زمینه های انرژی و نوآوری

چین از راه اندازی بسترهایی برای همکاری در اقتصاد دیجیتال، انرژی های تجدیدپذیر، صنعت سبز، هوش مصنوعی و نوآوری علمی بین کشورهای عضو خبر داد و بر تخصص خود برای تسریع توسعه منطقه ای مشترک متمرکز است.

نقش فزاینده در عرصه جهانی

این سازمان آرزو دارد نقشی حیاتی در ترسیم یک نظام جهانی چند قطبی در دفاع از چندجانبه گرایی ایفا کند و یک مدل جایگزین برای سلطه غرب در چارچوب “سازمان تجارت جهانی” و نظام جهانی مبتنی بر سازمان ملل ارائه دهد.

به گزارش آسوشیتدپرس. رئیس جمهور چین در اجلاس اخیر گفت که راه را برای کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای برای استفاده از «سیستم بیدو» چین برای ماهواره های مصنوعی باز می کند، که جایگزینی برای سیستم موقعیت یابی جهانی  جی پی اس  است که توسط ایالات متحده کنترل می شود، 

پوتین حمایت خود را از ابتکارات شی ابراز کرد و گفت که معتقد است «سازمان همکاری شانگهای می تواند نقش رهبری را در تلاش ها برای ایجاد یک نظام عادلانه تر و برابرتر برای حکومت در جهان بر عهده بگیرد.»

همکاری در عرصه هوش مصنوعی

به گزارش شبکه  سی ان بی سی  این سازمان به رهبری چین به دنبال شکستن سلطه آمریکا بر هوش مصنوعی و داده های انقلاب دیجیتال است و در این زمینه، اعلامیه تیانجین صادر شده توسط شورای  سازمان همکاری شانگهای  بر تعهدات برای تقویت همکاری در زمینه هوش مصنوعی تاکید کرد و بر حقوق برابر همه کشورها در توسعه و استفاده از هوش مصنوعی تاکید کرد.

در پایان، سازمان همکاری شانگهای امروز چیزی فراتر از یک چارچوب منطقه ای برای هماهنگی امنیتی است، بلکه با گام های سریع به سوی ایفای نقش اقتصادی و سیاسی جهانی موثر پیش می رود و انگیزه آن بلندپروازی های اعضایش در ایجاد یک نظام بین المللی متعادل تر و عادلانه تر است.

علیرغم چالش های داخلی و پیچیدگی های ژئوپلیتیکی، چشم اندازهای آینده آن منعکس کننده فرصت های امیدوارکننده برای شکل دادن به یک نیروی جمعی است که قادر به تقویت ثبات و توسعه در جهان است.