یک‌شبه اصلاح نمی‌شود

دکتر علی نصیری اقدم، اقتصاددان با بیان اینکه  15 درصد مصرف انرژی ناشی از رفتار مردم است؛ 35 درصد ناشی از ناکارآمدی ساختمان و تجهیزات است، گفت: اکنون طرحی روی میز آمده که می‌گوید اگر ما قیمت گاز را زیاد کنیم و پولی که حاصل می‌شود را با ترتیباتی به جیب مردم بریزیم، مسئله حل می‌شود. حد آستانه‌ای هم می‌گذارند تا هر کسی کمتر مصرف کرد مازادش را بفروشد و هر کس بیشتر مصرف کرد آن را خرید کند. به گفته‌ خودشان ۱۵۰ میلیارد دلار یا یورو هم با اجرای این سیاست منابع ایجاد می‌شود که می‌توانند آن را میان مردم توزیع کنند. می‌گویند رشد اقتصادی ایجاد می‌شود و ناترازی گاز از بین می‌رود، مردم فقیر ما ثروتمند می‌شوند و یکباره اینجا کشور فوق العاده توسعه یافته ای می‌شود. می‌گوییم آیا شما قبول دارید که جاهایی «داده» هم خوب است و حرفی برای گفتن دارند!؟ می‌گویند بله! ما داده‌ها را هم دیده‌ایم. می‌پرسیم می‌دانید کسانی میزان مصرف گاز را به کد ملی افراد وصل کرده‌اند اکنون ما داده‌هایی داریم که نشان می‌دهد افراد با درآمدهای مختلف چقدر مصرف گاز دارند وقتی این را دهک‌بندی می‌کنیم به نکته جالبی می‌رسیم. از دهک فقیر به دهک ثروتمند می‌رسیم متوسط مصرف گاز کم می‌شود این باور کردنی نیست، اما داده می‌گوید ثروتمند به طور متوسط از فقیر کمتر مصرف می‌کند.

جماران نوشت، دکتر علی نصیری اقدم، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی که در دوازدهمین همایش سالانه مرزهای دانش اقتصاد توسعه که در بیست و دومین سالگرد درگذشت دکتر حسین عظیمی با عنوان تولید فناورانه به مثابه یگانه راه نجات ایران در دانشگاه علامه طباطبایی سخن می گفت، با بیان اینکه مسائل اقتصادی در درون جامعه تولید می‌شوند و در درون آن هم قابل حل و فصل هستند، بنابراین باید به ماهیت اجتماعی مسائل توجه کرد تا احتمال شکست سیاست اقتصادی کاهش یابد، اظهار داشت: باور مردم در تحقق سیاست‌ها بسیار تاثیرگذار است؛ برای نمونه در سیاست‌های کنترل جمعیت در دوره‌ای زنان و مردان را به صورت داوطلبانه عقیم کردیم؛ اما اکنون در شرایطی هستیم که حتی نمی‌توانیم سگ‌های ولگرد را عقیم کنیم و تا صحبتی می‌شود اعتراضات فعالان محیط زیست بلند می‌شود، بنابراین این مسئله نشان می‌دهد باورهای اجتماعی چقدر در پذیرش یک مسئله حائز اهمیت هستند.

وی با اشاره به تجربه‌ای که در ارتباط با اجرای طرح سامانه هوشمندسازی توزیع نان انجام شد، افزود: حقیقتا این ایده خلاقانه‌ای بود، به لحاظ اجرا، تدریجی اجرا شد و حتی ابتدا به صورت نمونه در چند استان آزمایش شد و در چند مرحله موضوعات فناوری آن کامل و اطلاعاتی به دست آمد. نشان داد ما به خوبی در زمینه مدیریت مصرف آرد جلو می‌رویم، اما به تدریج موفقیت‌ها یکی یکی رنگ باختند و مشکلات دیگری خود را نشان داد. بنابراین اگر ابعاد اجتماعی را در نظر نگیرید، صرف هوشمندسازی و استفاده از داده و رعایت قواعد تدریجی بودن و پایلوت داشتن کفایت نمی‌کند. درباره مالیات و هوشمندسازی آن نیز این گونه بود. ایده قابل دفاع و مبتنی بر یافته‌های روز اجرا شد و حتی آموزه‌هایی برای دیگر کشورها هم دارد، اما وقتی جامعه فکر می‌کند زیاد مالیات می‌دهد این طرح با مشکلاتی مواجه شد، در حالی که مالیات دریافتی ما نسبت به کشورهای همسطح خودمان هم پایین‌تر است. بنابراین آنچه که مردم می‌پذیرند و باور دارند در موفقیت سیاست و یا شکست آن بسیار مهم و تعیین کننده است و باید ابعاد اجتماعی نحوه تعامل سیاست‌ها با مردم روشن باشد. اگر این کار را نکنیم بهترین سیاست‌ها می‌تواند محکوم به شکست باشند و باعث تخریب بیشتر نظام سیاست گذاری در اذهان عمومی شوند.

این اقتصاددان با تاکید بر ضرورت توجه به مسئله محوری و اجتناب از تقلید یادآورشد: یادگیری خوب است اما این یادگیری باید ناظر به مسئله باشد، ما به علم اقتصادی نیاز داریم که نسبت به شرایط کشورمان تطبیق داده شده باشد. برای نمونه چندین سال است که به سمت کاهش یا افزایش نرخ بهره می‌رویم تا تورم درست شود. اکنون هزینه تامین مالی را به ۵۰ درصد رسانده‌ایم، اما تورم هم سر جای خود است. باید بدانیم که آن سیستم در کشور ما کار نمی‌کند. باید سیستمی را به کار بگیریم که برای کشور و سیاست گذاری ما خوب باشد. وقتی این سیستم کار نمی‌کند چه اصراری دارید که آن را اجرا کنید!؟

نصیری اقدم با تاکید بر ضرورت توجه به اصل تدریج و پرهیز از شوک درمانی در سیاستگذاری‌ها توضیح داد: نظام‌های سیاسی و اقتصادی حاصل تغییرات بلند مدت هستند و نمی‌توانید با تییر دادن یک پارامتر همه مسائل را تغییر دهید. اگر این کار را بکنید، این اقتصاد دچار شکنندگی می‌شود. اکنون طرحی روی میز آمده که می‌گوید اگر ما قیمت گاز را زیاد کنیم و پولی که حاصل می‌شود را با ترتیباتی به جیب مردم بریزیم، مسئله حل می‌شود. حد آستانه‌ای هم می‌گذارند تا هر کسی کمتر مصرف کرد مازادش را بفروشد و هر کس بیشتر مصرف کرد آن را خرید کند. به گفته‌ خودشان ۱۵۰ میلیارد دلار یا یورو هم با اجرای این سیاست منابع ایجاد می‌شود که می‌توانند آن را میان مردم توزیع کنند. می‌گویند رشد اقتصادی ایجاد می‌شود و ناترازی گاز از بین می‌رود، مردم فقیر ما ثروتمند می‌شوند و یکباره اینجا کشور فوق العاده توسعه یافته ای می‌شود. می‌گوییم آیا شما قبول دارید که جاهایی «داده» هم خوب است و حرفی برای گفتن دارند!؟ می‌گویند بله! ما داده‌ها را هم دیده‌ایم. می‌پرسیم می‌دانید کسانی میزان مصرف گاز را به کد ملی افراد وصل کرده‌اند اکنون ما داده‌هایی داریم که نشان می‌دهد افراد با درآمدهای مختلف چقدر مصرف گاز دارند وقتی این را دهک‌بندی می‌کنیم به نکته جالبی می‌رسیم. از دهک فقیر به دهک ثروتمند می‌رسیم متوسط مصرف گاز کم می‌شود این باور کردنی نیست، اما داده می‌گوید ثروتمند به طور متوسط از فقیر کمتر مصرف می‌کند.

وی تاکید کرد: این تصوری خام است که آنکه ثروتمند است و جکوزی دارد، پس گاز بیشتری مصرف می‌کند. این تصور با داده ها تایید نمی‌شود. در مصرف برق هم با شیب کمتری این گونه است. اگر ما میزان‌های مختلف مصرف را به ۱۰ قسمت تقسیم کنیم در کم مصرف‌ترین ها به همان اندازه فقرا حضور دارند که پرمصرف‌ترین‌ها هستند، ثروتمندان به همان اندازه پرمصرف‌اند که فقرا هستند و فقرا به همان اندازه پر مصرفند که ثروتمندان هستند.

نصیری اقدم به وجود تجهیزات با مصرف بسیار کم و خانه‌های عایق‌بندی شده حتی با متراژ بزرگ و یا خودروهای گران قیمت با مصرف کم در میان ثروتمندان اشاره کرد و افزود: خانه ها در روستاهای ما بزرگ هستند اما آنها لزوما ثروتمند نیستند، ثروتمندان خانه‌هایی دارند که ممکن است ماهی یا سالی یک بار از آن استفاده کنند. فکر می‌کنید قیمت را بالا ببرید همه چیز درست می‌شود!؟ حتی ساختمان‌هایی که امروز ساخته می‌شوند هم مشکلاتی دارند.

به گفته این اقتصاددان؛ آماری که طراحان این طرح (اصلاح یارانه های انرژی) ارائه داده‌اند نشان می‌دهد با قیمتی که آنها برای گاز تعیین می‌کنند ماهانه 1.5 تا ۵ میلیون تومان به قبض فقیرترین خانوارهای ما اضافه می‌شود. به نظر شما آیا آنها ساختمان و یا بخاری پرمصرفشان را اصلاح می‌کنند!؟ اگر می‌توانستند که آنجا زندگی نمی‌کردند! یا یک آهنربا پشت کنتور می‌چسبانند و مشکلاتشان را حل می‌کنند، اگر کنتور را هوشمند کنی هم قبض پرداخت نمی‌کنند آیا می‌توانید گازشان را قطع کنید!؟

وی‌تاکید کرد: اگر فرصت دهید و قیمت را به تدریج افزایش دهید، نهایتا ۱۵ درصد مصرف مردم ناشی از بدرفتاری است، ۳۵ درصد ناشی از مشکلات ساختمان و تجهیزات است. ما برای آن چه تمهیدی داریم!؟ اگر فقط قیمت را بالا ببرید آیا مسئله را حل می‌کند!؟ مساله حل نمی‌شود و در ساختار اجتماعی شکنندگی ایجاد می‌کند. مردم پول یارانه را هم می‌گیرند اما پشت اجرای سیاست شما نمی‌ایستند، چون بدون توجه به شرایط آنها این کار را کرده‌اید.

این اقتصادان همچنین به مسائلی که درباره حل بحران بنزین مطرح می‌شود اشاره کرد و گفت: خودروهای ما را ببینید که چگونه سوخت مصرف می‌کند این تقصیر من و یا ماحصل بدرفتاری من است!؟ بنابراین ما باید «تدریج» را سرلوحه کارمان قرار دهیم. ما می‌فهمیم قیمت‌ها سرکوب و مختل شده است، اما اگر این کار ظرف ۳۰ سال شده ظرف یک شب قابل حل و فصل نیست. با شعار «انجام یک کار بزرگ» مسئله حل نمی‌شود بلکه مسئله جدیدی به مسئله‌های ما اضافه می‌شود.

وی همچنین ضمن تاکید بر ضرورت پایبندی به اصولهایی در اقتصاد کشور اظهار داشت: باید به اصل تقاضای موثر و اجتناب از ریاضت اقتصادی به جای انضباط اقتصادی پایبند باشیم.